 |
| न्यूलँड्सच्या अष्टकांचा नियम (Newlands’ Law of Octaves) |
इंग्लंडमधील वैज्ञानिक "जॉन न्यूलँड्स" यांनी 1866 मध्ये सर्वात
पहिल्यांदा असे निरीक्षण केले की जर आपण अणुक्रमांकाच्या वाढीच्या क्रमाने
मूलद्रव्ये मांडली, तर प्रत्येक आठव्या मूलद्रव्याचे गुणधर्म पहिल्यावहिल्यासारखेच
असतात.
म्हणून त्यांनी हे नियम भारतीय संगीताच्या सात सुरांशी (सा, रे, ग, म, प, ध, नी) तुलना करून स्पष्ट केले. जसे संगीतामध्ये
आठव्या सुरामध्ये पुन्हा "सा" सुर येतो, तसंच रासायनिक मूलद्रव्यांमध्येही आठव्या मूलद्रव्यास
पहिल्यासारखे गुणधर्म असतात.
👉 उदा. लिथियम (Li), सोडियम (Na), आणि पोटॅशियम (K) — हे तिन्ही क्षारधर्मी धातू आहेत आणि आठव्या स्थानी हे गुणधर्म पुन्हा
दिसतात.
🎵 संगीताशी तुलना (Musical
Comparison):
भारतीय संगीतात,
·
सा,
रे, ग, म, प, ध, नी – आणि मग पुन्हा 'सा'
·
त्याचप्रमाणे, मूलद्रव्यांमध्येही प्रत्येक आठवे मूलद्रव्य
पहिल्यासारखे गुणधर्म दाखवते.
Notes for Student in English
Newlands' Law of Octaves: In the
year 1866, Newlands arranged the elements known at that time in
an increasing order of their
atomic masses, he found that every eighth element had properties similar to
those of the first. For example,
sodium is the eighth element from lithium and both have similar properties.
Notes for Student in Marathi
न्यूलँड्सचे अष्टक नियम (Newlands' Law of Octaves): सन 1866 मध्ये न्यूलँड्स यांनी त्या वेळेस ज्ञात असलेल्या मूलद्रव्यांना त्यांच्या
अणुभाराच्या वाढत्या क्रमाने मांडले. त्यांनी असे आढळून आले की दर आठवे मूलद्रव्य
पहिले मूलद्रव्यासारखेच गुणधर्म दर्शवते. उदाहरणार्थ, सोडियम
हे लिथियमपासून आठवे मूलद्रव्य आहे आणि दोघांचे गुणधर्म एकसारखे असतात.
Limitations of Newlands' Octaves:
Notes for Student in Marathi
(1) न्यूलँड्स केवळ 56 मूलद्रव्येच अणुभाराच्या वाढत्या
क्रमाने कॅल्शियमपर्यंत मांडू शकले.
(2) ही मांडणी सर्वात हलक्या हायड्रोजन मूलद्रव्यापासून सुरू झाली आणि
थोरियमवर संपली.
(3) न्यूलँड्स यांनी Co (कोबाल्ट) आणि Ni (निकल) ही धातुंना Do या नोटखाली हॅलोजनसह ठेवले,
तर Co आणि Ni यांच्याशी
गुणधर्मसाम्य असलेले Fe (लोखंड) त्यांनी त्यांच्यापासून दूर,
O (ऑक्सिजन) आणि S (सल्फर) या अधातुंसह Ti
या नोटखाली ठेवले.
(4) नंतर शोधल्या गेलेल्या
नव्या मूलद्रव्यांचे गुणधर्म न्यूलँड्सच्या अष्टक नियमात बसत नव्हते.
Notes for Student in English
(1) Newlands could arrange 56
elements only up to calcium in an increasing order of their atomic masses. (2)
This arrangement started with the lightest element hydrogen and ended up
withthorium. (3) Newlands placed the metals Co and Ni under the note Do along
with halogens, while Fe having similarity with Co and Ni, away from them along
with the nonmetals O and S under the note Ti. (4) The properties of the new
elements discovered later did not fit in the Newlands' law of octaves.
🎶 न्यूलँड्सच्या अष्टक सारणीचं सोपं
स्पष्टीकरण:
न्यूलँड्स यांनी मूलद्रव्यांची तुलना भारतीय संगीताच्या 7 सुरांशी (सा, रे, ग, म, प, ध, नी) केली.
त्यांनी असं सांगितलं की, जसं संगीतात
आठव्या सुराला पुन्हा ‘सा’ म्हणतात,
तसं प्रत्येक सात
मूलद्रव्यांनंतर आठवं मूलद्रव्य पहिल्यासारखं वागतं.
🌟 आता बघा टेबल:
प्रत्येक सुराखाली (Do, Re, Mi...) काही
मूलद्रव्यं दिली आहेत:
|
🎵 स्वर
(संगीत) |
🔬 त्याखालील
मूलद्रव्ये (Element
Names) |
|
डो (सा) - Do |
H, F, Cl, Co, Ni, Br |
|
रे (रे) - Re |
Li, Na, K, Cu, Rb |
|
मी (मी) - Mi |
Be, Mg, Ca, Zn, Sr |
|
फा (मा) - Fa |
B, Al, Zn, Ce, La |
|
सो (प) - So |
C, Si, In, As, Zr |
|
ला (ध) - La |
O, S, Se |
|
टी (नी) - Ti |
N, P, Co, Mn, Fe |
🧠 कसं लक्षात
ठेवायचं?
समजा तुम्ही Li (रे) पासून सुरुवात केली → पुढचं सातवं मूलद्रव्य म्हणजे Na (रे) → हे दोघेही एकसारखे
वागतात (म्हणजे समान गुणधर्म).
Mg आणि Ca पण अशाच प्रकारे मि (मी)
स्वराखाली आहेत.
❗ विशेष गोष्टी:
काही ठिकाणी दोन मूलद्रव्यं एकाच
जागी आहेत – उदा. Co आणि Ni.
काही मूलद्रव्यांना चुकीच्या
स्वराखाली ठेवावं लागलं कारण गुणधर्म जुळत नव्हते.
📘 प्रश्न 1:न्यूलँड्सचा
अष्टकांचा नियम काय होता?
What was Newlands’ Law of Octaves?
✅ उत्तर (मराठीत):
1866 मध्ये इंग्लिश
वैज्ञानिक न्यूलँड्स यांनी सर्व ज्ञात मूलद्रव्यांना त्यांच्या वाढत्या
अणुभारानुसार मांडले.
त्यांना असं आढळून आलं की प्रत्येक सातव्या मूलद्रव्याचे गुणधर्म
पहिले मूलद्रव्याशी मिळतेजुळते असतात.
जसं की संगीतामधील सात स्वरा प्रमाणे आठव्या स्वरापासून पुन्हा
पहिला स्वर सुरु होतो.
त्यामुळे त्यांनी या नियमाला "अष्टकांचा नियम" (Law
of Octaves) असं नाव दिलं.
✅
Answer (In English):
In 1866, English scientist
Newlands arranged all known elements in the increasing order of their atomic
masses.
He observed that every eighth element had properties similar to the first
element, just like the eighth note in music is similar to the first.
Hence, he called this the "Law of Octaves."
📘 प्रश्न 2:न्यूलँड्सच्या
अष्टक नियमाचे वैशिष्ट्ये आणि मर्यादा लिहा.
Write features and limitations of Newlands’ Law of Octaves.
✅ उत्तर (मराठीत):
वैशिष्ट्ये (Features):
1.
मूलद्रव्ये वाढत्या अणुभारानुसार मांडली.
2.
प्रत्येक आठव्या मूलद्रव्याचे गुणधर्म पहिल्यासारखे होते.
3.
हे संगीताच्या सात स्वरांसारखे होते, म्हणून 'अष्टकांचा नियम' म्हणतात.
मर्यादा (Limitations):
1.
फक्त कॅल्शियमपर्यंतच हा नियम लागू पडला.
2.
नंतरच्या मूलद्रव्यांमध्ये हा नियम लागू होत नव्हता.
3.
अनेक मूलद्रव्यांची गुणधर्म जुळत नव्हती, म्हणून काही
मूलद्रव्यांना एकाच जागी ठेवावे लागले.
4.
त्यावेळी सर्व मूलद्रव्ये ज्ञात नव्हती, त्यामुळे ही रचना
अपूर्ण होती.
✅
Answer (In English):
Features:
1.
Elements
were arranged in the increasing order of atomic masses.
2.
Every
eighth element had properties similar to the first.
3.
The
idea was inspired by musical octaves, hence the name "Law of
Octaves."
Limitations:
1.
The
law was applicable only up to calcium.
2.
It
didn’t work well for elements beyond calcium.
3.
Some
elements with dissimilar properties had to be grouped together.
4.
Not
all elements were known at that time, so the table was incomplete.
📘 प्रश्न 3:‘Newlands’ Law of Octaves’ ला संगीताशी तुलना का केली गेली?
Why was Newlands’ Law of Octaves compared to music?
✅ उत्तर (मराठीत):
भारतीय संगीतात ७ स्वर असतात – सा, रे, ग, म, प, ध, नि.
आठव्या स्वरावर पुन्हा ‘सा’ येतो – म्हणजे पहिल्यासारखाच स्वर
पुन्हा येतो.
त्याचप्रमाणे, न्यूलँड्स यांना
मूलद्रव्यांमध्येही असंच काहीसं आढळलं – प्रत्येक आठवं मूलद्रव्य पहिल्यासारखं
वागतं.
म्हणून त्यांनी ह्याला संगीताशी तुलना करत 'अष्टकांचा
नियम' असं नाव दिलं.
✅
Answer (In English):
In Indian music, there are seven
notes – Sa, Re, Ga, Ma, Pa, Dha, Ni.
The eighth note is again ‘Sa’, similar to the first.
Newlands found that every eighth element had similar properties to the first
one.
Hence, he compared his findings to musical notes and called it the "Law of
Octaves."
Post a Comment