गणित आशययुक्त अध्यापन पद्धती | Bed Part 1 Sem 2

 

धातु-अधातू गुणधर्म (Metallic - Non-metallic character)

🔹 धातु गुणधर्म (Metallic Character):

धातू हे अशा प्रकारचे मूलद्रव्य असतात जे स्वतःचे संयुजा (valence) इलेक्ट्रॉन सहज गमावून धनायन (positive ion) बनवतात.

धातू गुणधर्माचे आवर्ती कल:

1.         गणामध्ये वरून खाली जाताना (top to bottom):

o    नव्या नव्या कवचांची भर पडते.

o    केंद्रक व संयुजा इलेक्ट्रॉन यामधील अंतर वाढते.

o    परिणामी आकर्षण कमी होते → इलेक्ट्रॉन गमावणे सोपे होते.

o    धातु गुणधर्म वाढतो.

2.       आवर्तात डावीकडून उजवीकडे जाताना (left to right):

o    केंद्रकीय प्रभार वाढतो → इलेक्ट्रॉनवर आकर्षण वाढते.

o    इलेक्ट्रॉन गमावणे कठीण होते.

o    धातु गुणधर्म कमी होतो.

🔹 अधातु गुणधर्म (Non-Metallic Character):

अधातू हे असे मूलद्रव्य असतात जे बाहेरून इलेक्ट्रॉन स्वीकारून ऋणायन (negative ion) बनवतात.

अधातु गुणधर्माचे आवर्ती कल:

1.         आवर्तात डावीकडून उजवीकडे जाताना:

o    अणुत्रिज्या कमी होते, परिणामी केंद्रकीय प्रभार वाढतो.

o    अणू बाहेरून इलेक्ट्रॉन आकर्षित करतो.

o    अधातु गुणधर्म वाढतो.

2.       गणामध्ये वरून खाली जाताना:

o    अणुत्रिज्या वाढते → केंद्रकीय आकर्षण कमी होते.

o    इलेक्ट्रॉन स्वीकारण्याची प्रवृत्ती कमी होते.

o    अधातु गुणधर्म कमी होतो.

🔹 आकृती 2.10 चे स्पष्टीकरण:

·         डाव्या बाजूला: धातू

·         उजव्या बाजूला: अधातू

·         मध्ये: धातुसदृश मूलद्रव्ये (जसे की सिलिकॉन)

·         मधोमध नागमोडी रेषा: ही धातूंना अधातूं पासून वेगळे करते.

🔹 निष्कर्ष:

·         एका गणात वरून खाली: धातु गुणधर्म वाढतो, अधातु गुणधर्म कमी होतो.

·         एका आवर्तात डावीकडून उजवीकडे: धातु गुणधर्म कमी होतो, अधातु गुणधर्म वाढतो.

·         यामुळे आवर्तसारणीमध्ये मूलद्रव्यांची रचना व्यवस्थित आणि विशिष्ट पद्धतीने दिसून येते.

Here's the English version of your Marathi explanation, point-wise and clearly translated:

🔹 Metallic Character:

Metals are elements that easily lose their valence electrons to form positive ions (cations).

Trends in Metallic Character:

1.         Down a group (top to bottom):

o    New electron shells are added.

o    The distance between the nucleus and valence electrons increases.

o    As a result, the nuclear attraction decreases → electrons are lost more easily.

o    Metallic character increases.

2.       Across a period (left to right):

o    Nuclear charge increases → attraction to electrons becomes stronger.

o    Losing electrons becomes difficult.

o    Metallic character decreases.

🔹 Non-Metallic Character:

Non-metals are elements that gain electrons to form negative ions (anions).

Trends in Non-Metallic Character:

1.         Across a period (left to right):

o    Atomic radius decreases → nuclear charge increases.

o    The atom attracts electrons more strongly.

o    Non-metallic character increases.

2.       Down a group (top to bottom):

o    Atomic radius increases → nuclear attraction decreases.

o    Tendency to gain electrons decreases.

o    Non-metallic character decreases.

🔹 Explanation of Figure 2.10:

·         Left side: Metals

·         Right side: Non-metals

·         In between: Metalloids (e.g., Silicon)

·         Zigzag line in the center: Separates metals from non-metals.

🔹 Conclusion:

·         Down a group: Metallic character increases, Non-metallic character decreases.

·         Across a period (left to right): Metallic character decreases, Non-metallic character increases.

·         This explains the well-organized structure of elements in the periodic table.

🔸 Short Notes (English):

In the modern periodic table, metals like sodium and magnesium are on the left, non-metals like sulphur and chlorine are on the right, and metalloids like silicon lie in between. As we go down a group, electropositivity increases and electronegativity decreases because the atomic size increases and valence electrons are farther from the nucleus, making it easier to lose electrons—this increases metallic character. Conversely, across a period from left to right, electronegativity increases and electropositivity decreases due to a stronger nuclear charge and smaller atomic size, making it harder to lose electrons—this increases non-metallic character. Greater electropositivity or electronegativity leads to higher reactivity.

🔸 मराठीत संक्षिप्त नोट्स:

आधुनिक आवर्त सारणीत सोडियम, मॅग्नेशियम यांसारखे धातू डावीकडे, गंधक, क्लोरीनसारखे अधातू उजवीकडे तर सिलिकॉनसारखे धातुसदृश मूलद्रव्य मधोमध असतात. गणात वरून खाली जाताना अणूचा आकार वाढतो, संयुजा इलेक्ट्रॉन केंद्रकापासून लांब जातात, त्यामुळे इलेक्ट्रॉन गमावणे सोपे होते आणि धातू गुणधर्म वाढतो. आवर्तात डावीकडून उजवीकडे जाताना अणू लहान होतो, केंद्रकीय आकर्षण वाढते, त्यामुळे इलेक्ट्रॉन गमावणे कठीण होते आणि अधातू गुणधर्म वाढतो. ज्या मूलद्रव्यांची इलेक्ट्रोपॉझिटिव्हिटी किंवा इलेक्ट्रोनिगेटिव्हिटी जास्त असते, ती अधिक प्रतिक्रियाशील असतात.