वाहक आणि
विसंवाहक
पदार्थांच्या दोन प्रकारांची विभागणी केली जाते :
- वाहक (Conductors)
- विसंवाहक (Insulators)
➤ वाहक म्हणजे काय?
जे पदार्थ
विद्युत प्रवाह सहजपणे वाहू देतात, त्यांना वाहक म्हणतात.
➡ यामध्ये धातू (उदा. तांबे, अॅल्युमिनियम, लोखंड) हे मुख्यतः येतात.
➡ यांची रोधकता खूप कमी असते.
➤ विसंवाहक म्हणजे काय?
जे पदार्थ
विद्युत प्रवाह वाहू देत नाहीत, त्यांना विसंवाहक म्हणतात.
➡ उदा. लाकूड, प्लास्टिक, काच,
रबर
➡ यांची रोधकता खूप जास्त असते.
➤ What are Conductors?
Materials that allow electric current to pass through
them easily
are called conductors.
➡ Examples: Copper, Aluminium, Iron
➡ They have very low resistivity.
➤ What are Insulators?
Materials that do not allow electric current to pass
through are
called insulators.
➡ Examples: Wood, Plastic, Glass, Rubber
➡ They have very high resistivity.
रोधांची जोडणी आणि परिणामी रोध (System of Resistors and their effective Resistance)
🔹 रोध (Resistor) म्हणजे काय?
रोध म्हणजे एक
विद्युत घटक जो विद्युत प्रवाहाला अडथळा (resistance) निर्माण
करतो.
➡ यामुळे विद्युत प्रवाह कमी होतो किंवा
नियंत्रीत केला जातो.
🔹 What is a Resistor?
A resistor is an electrical component that opposes or resists the flow of electric
current.
➡ It helps control or reduce the amount of current flowing
in a circuit.
🔹 रोधांची जोडणी (System of Resistors) म्हणजे काय?
जेव्हा आपण एकाहून
अधिक रोधक एकत्र जोडतो,
तेव्हा त्याला रोधांची जोडणी म्हणतात.
रोधक वेगवेगळ्या प्रकारे एकत्र जोडले जाऊ शकतात:
1.
एकसरी जोडणी (Series Connection)
2.
समांतर जोडणी (Parallel Connection)
🔹 What is System of Resistors?
When more than one resistor is connected together in a
circuit, it is called a system of resistors.
There are two main ways to connect resistors:
1.
Series Connection
2.
Parallel Connection
🔹 परिणामी रोध (Effective Resistance) म्हणजे काय?
एकापेक्षा
जास्त रोधक एकत्र जोडल्यावर, त्या संपूर्ण जोडणीचा जो एकूण एक रोध तयार
होतो, त्याला परिणामी रोध म्हणतात.
➡ म्हणजे, जर आपल्याकडे 3
रोधक असतील (R₁, R₂, R₃),
तर त्यांची एकत्र प्रभावी (effective) रोध
किती आहे हे शोधणे म्हणजे परिणामी रोध शोधणे.
🔹 What is Effective Resistance?
When resistors are
connected together, the total resistance offered by the combination is called
the Effective
Resistance.
➡ For example, if you have 3 resistors (R₁, R₂, R₃),
the total resistance of the system depends on how they are connected.
उदाहरण:
1. एकसरी जोडणी (Series)
सर्व रोध
एकामागोमाग एक जोडले असतात.
परिणामी रोध = R₁ + R₂ + R₃
2. समांतर जोडणी (Parallel)
सर्व रोध एका
बिंदूपासून सुरू होऊन दुसऱ्या समान बिंदूपर्यंत जोडलेले असतात.
परिणामी रोध = 1 / (1/R₁ + 1/R₂ + 1/R₃)
सरळ भाषेत
निष्कर्ष:
"रोधांची
जोडणी आणि परिणामी रोध" म्हणजे
अनेक
रोधक एकत्र जोडल्यावर संपूर्ण सर्किटमधील एकूण रोध किती होतो हे समजून घेणे.
रोधांची समांतर जोडणी (Resistors in Parallel)
समांतर
जोडणी म्हणजे काय?
- जेव्हा सर्व रोधांचे
दोन्ही टोक एकाच बिंदूंना जोडलेले असतात (उदा. बिंदू C आणि D), तेव्हा
ती जोडणी समांतर (Parallel) जोडणी म्हणते.
उदाहरण:
- R₁, R₂, R₃ हे रोध एकमेकांना समांतर जोडलेले आहेत.
- सर्व रोधांवर समान
विभवांतर (Voltage
V) कार्य करत
असते.
- पण प्रवाह (Current) वेगवेगळ्या रोधांतून वेगवेगळा
वाहतो: I₁, I₂, I₃
What is a
Parallel Connection?
- When both ends of each resistor are
connected to the same two points (e.g., points C and D), the
connection is called a Parallel Connection.
Example:
- R₁, R₂, and R₃ are three resistors connected in parallel.
- All resistors have the same voltage (V)
across them.
- But the current through each resistor
is different: I₁, I₂, and I₃.
सोप्या
भाषेत निष्कर्ष:
समांतर जोडणीमध्ये रोधांचे उलटे (reciprocal) योग
घेतल्यावर त्याचे उलटे केले, तर परिणामी रोध (Rp) मिळतो.
सूत्र:
Simple
Conclusion:
In a parallel connection, take the reciprocal of each resistance, add
them, and then take the reciprocal of the result to get effective
resistance.
Formula:
✅ विद्यार्थ्यांसाठी महत्वाच्या नोट्स:
1.
समांतर जोडणी म्हणजे — सर्व रोधांचे दोन्ही टोक एकाच दोन बिंदूंना
जोडलेले असतात. Parallel
connection means
— Both ends of all resistors are connected to the same two points.
2.
वोल्टेज समान — सर्व रोधांवर एकसारखे विभवांतर (V) असते. Same voltage — Each resistor has
the same voltage (V) across it.
3.
प्रवाह विभागतो — प्रत्येक रोधामधून वेगळा प्रवाह
वाहतो. Current
divides —
Each resistor carries a different amount of current.
4.
प्रत्येक रोधासाठी: For each resistor:
एकूण
प्रवाह:
Total Current:
परिणामी
रोधाचे सूत्र:
Formula for Effective Resistance:
उदाहरण:
Example:
जर R₁ = 2Ω, R₂ = 3Ω, R₃ = 6Ω असतील,
तर परिणामी रोध
समांतर
जोडणी प्रामुख्याने घरातील वायरिंग, इलेक्ट्रॉनिक सर्किट्समध्ये केली जाते.
Parallel connections are commonly used in household wiring and electronic
circuits.
उदाहरण
1 : 15 W, 20 W व 10
W चे तीन रोध समांतर
जोडणीत जोडले आहेत तर परिपथातील परिणामी रोध काढा.
🔷 उदाहरण 1:
दिलेली माहिती:
·
R₁ = 15 Ω
·
R₂ = 20 Ω
·
R₃ = 10 Ω
·
जोडणी
प्रकार: समांतर
(Parallel Connection)
सूत्र:
समांतर जोडणीत परिणामी रोधाचे सूत्र:
🔶 संकल्पना
लावा:
إرسال تعليق