गणित आशययुक्त अध्यापन पद्धती | Bed Part 1 Sem 2

आधुनिक आवर्ती नियम (Modern Periodic law)

कथा (Story)

कथा – "गावातल्या गूढ पद्धतीने मांडलेली दुकानं!"

एका गावात "तत्वांची बाजारपेठ" (Market of Elements) नावाचा बाजार भरायचा. या बाजारात वेगवेगळ्या दुकानात तत्वं विकली जायची – म्हणजे हायड्रोजन, ऑक्सिजन, कार्बन, आणि बरीचशी इतर तत्वं.

शुरुवातीला या बाजारात एक विचित्र नियम होता – दुकाने तत्वांच्या Atomic Mass (परमाणु वजन) नुसार मांडले जायची. म्हणजे ज्याचे वजन कमी ते पहिलं, ज्याचे वजन जास्त ते नंतर.

पण काही दिवसांनी गावकऱ्यांना लक्षात आलं की:

• काही समान गुणधर्म असलेली तत्वं खूप दूर दूर दुकानांमध्ये आहेत.
• आणि काही वेळा वजन जास्त असलेलं पण गुणधर्माने मिळतंजुळतं असलेलं दुकान मागे आलं!

गावात एक हुशार वैज्ञानिक होता – मोशेली नावाचा (खरं तर, हेन्री मोशेली - Henry Moseley).
त्याने एक मोठा शोध लावला. तो म्हणाला:

“आपण दुकान Atomic Mass नुसार नाही, तर Atomic Number (परमाणु क्रमांक) नुसार लावली तर समान गुणधर्माची तत्वं एकाच कॉलममध्ये (Group) येतील.”

तेव्हापासून गावात नवा नियम लागू झाला…

✨ आधुनिक आवर्ती नियम (Modern Periodic Law):

“तत्वांचे रासायनिक व भौतिक गुणधर्म त्यांच्या परमाणु क्रमांकावर अवलंबून असतात.”

📚 या कथेतून लक्षात ठेवा:

पूर्वी Mendeleev ने Atomic Mass नुसार आवर्त सारणी मांडली होती.

पण Modern Periodic Table मध्ये Atomic Number (परमाणु क्रमांक) महत्त्वाचा आहे.

त्यामुळे समान गुणधर्म असलेली तत्वं एकाच ग्रुपमध्ये येतात.

टीप लक्षात ठेवण्यासाठी ट्रिक:
“Mass नाही, Number वर विश्वास ठेवा!”

 

Notes For Students in English

1.         Modern Periodic Law: Henry Moseley showed that the atomic number of an element is the most fundamental property and not its atomic mass. Accordingly Mendeleev's Periodic law was modified into Modern Periodic law:
The chemical and physical properties of elements are a periodic function of their atomic numbers.

2.       Modern Periodic Table:

·         Elements are arranged in increasing order of atomic numbers.

·         There are 7 horizontal rows (Periods 1 to 7) and 18 vertical columns (Groups 1 to 18).

·         Periods and groups form boxes; each box = one element.

·         Two separate series at the bottom: Lanthanide and Actinide series.

·         Total 118 elements including these series.

3.       Four Blocks:

·         s-block: Groups 1, 2 + Hydrogen

·         p-block: Groups 13 to 18

·         d-block: Groups 3 to 12 (Transition elements)

·         f-block: Lanthanide and Actinide series

4.       Zig-zag Line:

·         Found in p-block.

·         Metalloids lie along it.

·         Metals on the left, Nonmetals on the right.

 

 

Notes For Students in Marathi

1. आधुनिक आवर्ती नियम:
   Henry Moseley ने सिद्ध केले की कोणत्याही तत्वाची सर्वात मूलभूत ओळख म्हणजे त्याचा परमाणु क्रमांक, वजन नव्हे.
   त्यामुळे Mendeleev चा नियम सुधारून आधुनिक आवर्ती नियम तयार झाला:
   "तत्वांचे रासायनिक व भौतिक गुणधर्म त्यांच्या परमाणु क्रमांकावर अवलंबून असतात."
2. आधुनिक आवर्ती सारणी:

• तत्वांची मांडणी परमाणु क्रमांकाच्या वाढत्या क्रमाने केली आहे.
• 7 आडव्या ओळी (पिरियड्स) आणि 18 उभ्या स्तंभ (गट) आहेत.
• प्रत्येक पिरियड आणि गट यांच्या संयोगातून 118 बॉक्स तयार होतात – प्रत्येक बॉक्समध्ये एक तत्व असते.
• तळाशी दोन स्वतंत्र मालिकाही आहेत: लँथनाइड व ॲक्टिनाइड.

3. चार ब्लॉक्स:

• s-ब्लॉक: गट 1, 2 आणि हायड्रोजन
• p-ब्लॉक: गट 13 ते 18
• d-ब्लॉक: गट 3 ते 12 (संक्रमण तत्वे)
• f-ब्लॉक: लँथनाइड व ॲक्टिनाइड मालिका

4. झिगझॅग रेषा:

• p-ब्लॉकमध्ये ही रेषा दिसते.
• मेटलॉइड्स (अर्धधातु) ही झिगझॅगच्या सीमारेषेवर असतात.
• धातू झिगझॅगच्या डाव्या बाजूला आणि अधातू उजव्या बाजूला असतात.