🔹 सोप्या मराठीत स्पष्टीकरण:
रोध
म्हणजे काय?
एखाद्या वाहकाच्या दोन टोकांमध्ये 1 वोल्ट विभवांतर दिल्यावर जर त्यातून 1 अँपिअर विद्युतधारा
वाहिली, तर त्या वाहकाचा रोध 1
ओहम असतो.
वाहकामध्ये असलेले
मुक्त इलेक्ट्रॉन्स सतत
यादृच्छिक (random) गतीने फिरत असतात.
जेव्हा वाहकाच्या दोन्ही टोकांवर विभवांतर लागू केलं जातं, तेव्हा
हे इलेक्ट्रॉन्स कमी विभव असलेल्या
टोकाकडून जास्त विभव असलेल्या टोकाकडे सरकू लागतात. यामुळे विद्युतधारा निर्माण होते.
परंतु, हे इलेक्ट्रॉन्स
प्रवास करताना त्यांच्या मार्गात येणाऱ्या अणूंवर
किंवा आयनांवर आदळतात, त्यामुळे त्यांची गती
कमी होते. ही अडथळा देणारी शक्ती
म्हणजेच "रोध".
📘 विद्यार्थ्यांसाठी टिपा – एक
परिच्छेदात (Marathi):
वाहकात अनेक मुक्त
इलेक्ट्रॉन्स असतात जे सतत यादृच्छिक गतीने फिरत असतात. जेव्हा वाहकाच्या
टोकांमध्ये विभवांतर लावले जाते, तेव्हा हे इलेक्ट्रॉन्स कमी विभव असलेल्या टोकाकडून
जास्त विभव असलेल्या टोकाकडे जाऊन विद्युतधारा निर्माण करतात. मात्र हे
इलेक्ट्रॉन्स प्रवासात अणूंवर आदळतात, ज्यामुळे त्यांच्या
गतीत अडथळा निर्माण होतो. यालाच वाहकाचा
रोध म्हणतात. जर 1 वोल्टने 1 अँपिअर प्रवाह निर्माण होत असेल, तर रोध 1 ओहम असतो.
📗 Student Notes – One Paragraph
(English):
A conductor contains many
free electrons that move randomly. When a potential difference is applied
across the conductor, these electrons move from the lower potential end to the
higher potential end, creating an electric current. As they move, they collide
with atoms or ions in their path, which slows them down and creates resistance.
This opposition to the flow of electrons is called resistance. If 1 volt causes 1
ampere of current to flow, the resistance of the conductor is said to be 1 Ohm.
Resistivity रोधकता
एका गावात तीन
भावंडं होती – लांबट तार (लांबी जास्त), जाडसर तार
(क्षेत्रफळ जास्त) आणि पातळ तार
(क्षेत्रफळ कमी). ही तिघं एकत्र एक विद्युत मंडळात काम करत होती.
त्यांच्या कामाचं उद्दीष्ट होतं की, घरामध्ये योग्य प्रमाणात
विद्युत प्रवाह पोहोचवायचा.
सुरुवातीला लांबट तार म्हणाला, "माझी लांबी
खूप मोठी आहे, त्यामुळे मला प्रवाह पोहोचवायला जास्त अडचण
येते. मी खूप विरोध करतो."
पातळ तार लगेच म्हणाला, "माझं क्षेत्रफळ इतकं कमी आहे
की माझ्यामधून पुरेसा प्रवाह जाऊच शकत नाही. मी सुद्धा खूप विरोध करतो."
त्यावर जाडसर तार
हसत म्हणाला, "माझं क्षेत्रफळ मोठं असल्यामुळे
माझ्यामधून प्रवाह सहज जातो आणि मी कमी रोध निर्माण करतो."
त्यानंतर शिक्षक
आले आणि त्यांनी सांगितलं,
"तुम्ही तिघेही योग्य आहात. प्रत्यक्षात, एका ताराचा रोध
त्याच्या लांबीच्या प्रमाणात
आणि क्षेत्रफळाच्या व्यस्त प्रमाणात
असतो.
आणि तुमच्या अंगभूत गुणधर्मांवर – म्हणजेच तुमच्या पदार्थाच्या रोधकतेवर (ρ) सुद्धा तो अवलंबून
असतो."
तेव्हापासून ती
तिन्ही भावंडं समजून घेऊन योग्य जागेवर बसली आणि प्रवाहाचा संतुलन साधून एकमेकांना
पूरक ठरली.
🔹 Resistivity (रोधकता) –
मराठीत स्पष्टीकरण:
रोधकता म्हणजे एखाद्या
पदार्थाची विद्युत प्रवाहाला विरोध करण्याची स्वतःची खास भौतिक गुणधर्माची क्षमता.एखाद्या चालकाचा रोध (R) त्याच्या लांबीवर (L) थेट प्रमाणात आणि क्रॉस-सेक्शन क्षेत्रफळावर (A) उलट प्रमाणात अवलंबून असतो
R∝LA
R∝1/A
R∝L/A
R=ρ⋅L/A
इथे:
·
R = रोध (Resistance)
·
L = लांबी
·
A = क्रॉस-सेक्शन क्षेत्रफळ
·
ρ (रो) = रोधकता (Resistivity)
ρ (रो) हे गुणांक त्या पदार्थाचे
वैशिष्ट्य दर्शवते. प्रत्येक पदार्थाची रोधकता वेगळी असते. SI पद्धतीत रोधकतेचे
एकक ओहम मीटर (Ω·m) आहे.
📘 मराठीत विद्यार्थ्यांसाठी टिप –
एक परिच्छेदात:
वाहकाचा रोध हा
त्याच्या लांबीच्या प्रमाणात आणि क्रॉस-सेक्शन क्षेत्रफळाच्या व्यस्त प्रमाणात
असतो. म्हणजे, रोध जितका जास्त तितकी लांबी जास्त किंवा
क्षेत्रफळ कमी असते. या संबंधासाठी R = ρ × (L/A) हे सूत्र वापरले
जाते. इथे ρ (रो) ही रोधकता आहे, जी त्या पदार्थाची
प्रवाहाला विरोध करण्याची खास भौतिक गुणधर्म असते. वेगवेगळ्या पदार्थांची रोधकता
वेगवेगळी असते. रोधकतेचे SI एकक ओहम मीटर (Ω·m) आहे.
📗 Student Notes in English – One Paragraph:
The resistance (R) of a
conductor depends on its length (L), cross-sectional area (A), and the material
it is made of. Resistance increases with length and decreases with
cross-sectional area. The relationship is given by: R = ρ × (L / A), where ρ (rho) is the resistivity of the material.
Resistivity is a property of the material that describes how strongly it
opposes the flow of electric current. Different materials have different
resistivities. The SI unit of resistivity is Ohm meter (Ω·m).
Think about it How will you prove that the unit of
resistivity is (Ω·m).विचार करा रोधकतेचे SI
एकक (Ω·m). आहे हे कसे सिद्ध
कराल?
आपणास माहीत आहे की: We know the relationship between resistance and
resistivity:
इथे,
- R = रोध (SI एकक: ओहम = Ω)
- ρ (rho) = रोधकता (आपल्याला याचे एकक शोधायचे आहे)
- L = लांबी (मीटर = m)
- A = क्षेत्रफळ (वर्ग मीटर = m²)
Where:
- R = Resistance (SI unit: Ohm = Ω)
- ρ (rho) = Resistivity (unit to be found)
- L = Length of the conductor (SI unit: metre = m)
- A = Cross-sectional area (SI unit: square metre = m²)
Rearranging the formula to find resistivity:
वरील सूत्रातून ρ साठी सूत्र काढूया:
आता, SI एकके टाका: Now substitute the SI units:
म्हणून रोधकतेचे
SI
एकक 'ओहम मीटर' (Ω·m) सिद्ध होते.
This shows that resistivity is a material-specific quantity with its unit
derived from resistance and geometry.
إرسال تعليق